آبیاری قطره ای
شرکت حیات قطره با ارائه خدمات طراحی و اجرای آبیاری قطره ای، از صفر تا 100، همراه با تامین کامل لوازم و قطعات، به مشتریان خود خدماتی کامل و حرفه‌ای ارائه می‌دهد.
آبیاری قطره ای چیست ؟
آبیاری قطره ای روشی مدرن برای آبیاری گیاهان با بازدهی بیشتر و در عین حال صرفه جویی در مصرف آب است. طراحی این آبیاری موضعی (Drip irrigation) به این شکل است که آب از منبع آب توسط پمپ به سیستم آبیاری منتقل می‌شود. سپس آب از طریق لوله‌ها به قطره‌چکان‌ها می‌رسد. قطره‌چکان‌ها آب را به صورت قطره‌ای در پای گیاهان توزیع می‌کنند.
امروزه به واسطه مزایای بسیار زیادی که روش آبیاری قطره ای ارائه می دهد، به عنوان راهکاری ثابت برای آبیاری باغ ها و مزارع استفاده می شود. آبیاری قطره ای، روشی نوآورانه برای آب دادن به زمین های کشاورزی در مناطق کویری است که بهره چندانی از بارش باران ندارند و همچنین به جهت منابع آبی محدود، قادر به استفاده از روش آبیاری غرقابی نیستند. اگرچه امروزه شاهد این هستیم که حتی در مناطق کوهستانی –سوای از کشت دیم- از روش آبیاری با شبکه های قطره ای برای آبیاری زمین های کشاورزی خود استفاده می کنند. این در حالی است که تا چندی پیش، کشاورزان از آبیاری به روش غرقابی استفاده می کردند که سبب هدر رفتن بخش زیادی از منابع آبی منطقه و پایین رفتن سطح آب سفره های آب زیرزمینی می شد.
دلایل استفاده از آبیاری قطره ای
مهم ترین دلیل استفاده از سیستم آبیاری به روش قطره ای، کاهش مصرف است. متاسفانه در سال های اخیر، با افزایش مصرف آب، بی توجهی خانوارها به الگوی مصرف و وجود کارخانجاتی همچون فولاد و ذوب آهن که بخش زیادی از آب شیرین تسویه شده در کشور را مصرف می کنند، سهم صنعت کشاورزی از آب شیرین کاهش یافته است. همچنین امکان آبیاری بسیاری از محصولات کشاورزی با استفاده از آب چاه یا آب شور امکان پذیر نیست. بنابراین وجود بحران کم آبی آن هم به این شدت، راه حلی به جز استفاده از سیستم آبیاری قطره ای، پیش پای ما نمی گذارد.
اما این تنها دلیل استفاده از سیستم آبیاری به روش قطره ای نیست. مزایایی که آبیاری به این شیوه در اختیار ما قرار می دهد، استفاده از این سیستم را برای ما توجیه پذیر می کند.
مزایای سیستم آبیاری قطره ای
در بخش قبلی، با مهم ترین دلیل استفاده از سیستم آبیاری به شکل قطره ای آشنا شدیم. همچنین اشاره کردیم که مزایای فراوان این روش، استفاده از آن را برای صنایع کشاورزی توجه پذیر می کند. اما این مزایا چه هستند؟
1. عملکرد بهتر
طبق مقایسات انجام شده بین دو روش سیستم آبیاری قطره ای و سیستم آبیاری آب پاش، درصد کارآمدی روش قطره ای 90 و درصد کارآمدی روش آبپاش 65 تا 75 درصد اعلام شده است. بنابراین با یک مقایسه ساده بین این دو عدد، می توان فهمید که روش قطره ای عملکرد بهتری نسبت به روش آبپاش دارد. دلیل آن هم این است که در روش آبپاش، درصد تبخیر آب و رواناب بیشتر است. حال اینکه این درصد در روش قطره ای، به نزدیک صفر می رسد. در آبیاری به روش قطره ای، اگرچه حجم آب کم است، اما دقیقا به منطقه موردنظر که همان ریشه گیاه است، روانه می شود. ضمن اینکه این کار با یک فشار آب آرام و به تدریج صورت می گیرد که از آسیب رساندن به ساقه و برگ های گیاه جلوگیری می نماید.
2. جلوگیری از حمله آفات و بیماری ها
در روش آبیاری به صورت قطره ای، لوله هایی به موازات ردیف گیاهان کاشته شده قرار می گیرند. هر کدام از این لوله ها، دارای قطره چکان هایی هستند که آب به صورت قطره ای از آن ها خارج شده و روی خاک پایین گیاه می ریزد. بنابراین از آنجایی که سطح رطوبت خاک در محدوده بهینه نگه داشته می شود، امکان رشد قارچ ها و حمله آفات بسیار کم است. این در حالی است که در روش های دیگر، رطوبت زیاد باعث حمله آفات و حتی گندیدگی ریشه گیاه می شود.
علاوه بر این، آبیاری قطره ای:
- با به حداقل رساندن تماس آب با برگ، ساقه و میوه گیاهان، از ابتلا به بیماریهای قارچی جلوگیری می کند.
- به ردیف های بین گیاهان اجازه می دهد تا خشک بمانند، دسترسی را بهبود بخشیده و رشد علف های هرز را کاهش می دهد.
- در زمان، پول و آب صرفه جویی می شود زیرا سیستم بسیار کارآمد است.
- نیاز به نیروی کار کاهش می دهد.
- کارایی را در زمین های ناهموار افزایش می دهد.
- شسته شدن آب و مواد مغذی زیر ناحیه ریشه را کاهش می دهد.
معایب آبیاری قطره ای
سیستم آبیاری قطره ای علاوه بر داشتن ویژگی‌های مثبت برخی معایب را در خود جای می‌دهد. پروسه نصب این سامانه نیازمند زمان زیادی است. علاوه بر آن شما به عنوان یک کشاورز برای نصب این سیستم باید بودجه بزرگی را کنار بگذارید. قطره چکان‌ها مهمترین اجزای این سامانه هستند که ممکن است در به مرور زمان دچار رسوب شوند. همچنین کشاورزان برای رسوب گیری این دستگاه‌ها برخی ترکیبات را به آن اضافه می‌کنند که ممکن است موجب شوری آب یا تغییر ترکیبات شیمیایی آن شود. پخش نامنظم آب در میان محصولات زراعی یکی دیگر از معایبی است که ممکن است با بی توجهی کشاورز به سیستم به وجود بیاید.
انواع روش‌های آبیاری قطره ای
آبیاری قطره ای سیستمی است که کشاورزان با کمک آن می‌توانند گیاهان خود را طوری آبیاری کنند که حجم مشخصی از آب در فواصل زمانی مختلف بر روی گیاهان پاشیده شود. پاشش آب به صورت قطره قطره انجام می‌شود. کشاورزان برای استفاده از این سامانه از روش‌های مختلفی کمک می‌گیرند. چگونگی انتخاب شیوه مناسب در معیارهایی همچون شرایط اقلیمی منطقه، الگوی کشت محصول، نتایج آزمایشات آب و خاک، شرایط منطقه و البته نوع محصول کشاورزی خلاصه می‌شود. برخی از متداول‌ترین روش‌های آبیاری قطره ای عبارت است از:
- آرایش دو طرفه
- آرایش یک طرفه
- آرایش لوپ یا حلقه‌ای
- قطره‌ای سفالی یا کوزه‌ای
آرایش دو ردیفه
در این شیوه از آبیاری کشاورزان از دو خط لوله 1.6 سانتی استفاده می‌کنند. با کمی دقت به ساختار این لوله‌ها متوجه می‌شوید که تعدادی قطره چکان بر روی آنها تعبیه شده است. برای آنکه آب بهتر به ریشه گیاهان برسد دو لوله فرعی از دو طرف ردیف کشت عبور داده می‌شوند. اعمال این شیوه برای باغ‌هایی توصیه می‌شود که درختان و گیاهان آن دارای ریشه‌های توسعه داده شده هستند. چرا که این اقلام معمولا به آب بیشتری نیاز دارند. لازم به ذکر است که استفاده از این تکنیک زمانی نتیجه بخش است که حداکثر فاصله کشت میان دو گیاه سه متر باشد.
آرایش یک طرفه
در این تکنیک از آبیاری قطره‌ای آب با کمک یک خط لوله 1.6 سانتی بر ریشه درخت‌ها و گیاهان ریخته می‌شود. این لوله دارای تعدادی قطره چکان است که در فواصل مشخص در کنار یکدیگر تعبیه شده اند. در این شیوه لوله‌های آبرسان از یک سمت درختان یا گیاهان عبور داده می‌شوند. همچنین برای هر ردیف از کشت یک خط یا لوله فرعی نصب می‌شود که دارای تعدادی قطره چکان با فاصله مناسب است. استفاده از این شیوه معمولا برای گیاهان یک ساله یا محصولات ردیفی نتیجه بخش است.
آرایش لوپ یا حلقه‌ای
ارایش لوپ یا حلقه‌ای یکی دیگر از انواع روش‌های آبیاری قطره‌ای است. در این تکنیک ابتدا یک لوله 1.6 سانتی از یک سمت ردیف گیاهان عبور می‌کند. زمانی که این لوله به پایه‌ی گیاه برسد با کمک یک سراه فشاری با همان قطر به خط لوله پشتی جوش می‌خورد. بهتر است از این شیوه برای آبیاری درختان جوانی استفاده کرد که فاصله کاشت شان با یکدیگر بیشتر از 4 متر است. البته این شیوه می‌تواند برای درختان مسن نیز مفید باشد به شرط آنکه تعداد قطره چکان‌ها به مراتب بیشتر شوند.
قطره‌ای سفالی یا کوزه‌ای
این شیوه از آبیاری قطره‌ای با روش یک طرفه و دو ردیفه دارای وجه اشتراکات زیادی است. در این سیستم خط های لنترال باید روی خاک یا در عمق اندک آن قرار بگیرند. در این شیوه نوعی سفال یا کوزه مخصوص جایگزین تعداد زیادی از قطره چکان‌ها می‌شود. این اقلام در قطر 5 الی 10 سانت و طول 15 الی 25 سانتی متر تولید می‌شوند. این اجزا پس از آماده سازی در عمق 40 سانتی خاک دفن می‌شوند. بهتر است دور تا دور سفال‌ها با شن پوشیده شود. بر خلاف انتظار این کوزه‌ها می‌توانند به آسانی آب مورد نیاز گیاهان را تامین کنند.
طراحی و اجزای سیستم آبیاری قطره ای
سیستم آبیاری قطره ای از بخش های مختلفی تشکیل شده است:
- خط لوله اصلی
- خط لوله فرعی
- جلوگیری از جریان برگشتی
- تنظیم کننده فشار
- فیلتراسیون
- آداپتورها و اتصالات میان لوله ها
- لوله قطره ای
- قطره چکان
- درپوش های انتهایی
خط لوله اصلی، مهم ترین جزء در شبکه آبیاری قطره ای است. جریان آب از این طریق به خط لوله های فرعی می رسد و سپس از طریق قطره چکان ها، بر روی خاک بستر سرازیر می شود. اگر تعداد شبکه های فرعی زیاد باشد، به بیش از یک خط لوله اصلی نیاز است. از شیر فلکه های اصلی و فرعی نیز برای کنترل جریان آب استفاده می کنند که می تواند هم به صورت دستی و هم به صورت خودکار، تنظیم شود. استفاده از یک قطعه به عنوان جلوگیری از جریان بازگشتی، به این دلیل است که جریان آب آبیاری به لوله ها برنگردد. برگشت آب می تواند موجب آلوده شدن آب منبع اصلی بشود.
وجود فیلترها به این دلیل است که مواد معدنی محلول در آب جذب شوند. اگر این مواد ه درستی جذب نشوند، می توانند در طولانی مدت سبب مسدود شدن قطره چکان ها شوند.
آداپتورها و اتصالات لوله برای اتصال لوله قطره ای به بقیه سیستم استفاده می شود. مهم است که اندازه لوله ها مناسب باشد تا از جدا شدن آنها تحت فشار جلوگیری شود.
نوار آبیاری قطره ای (تیپ)
سیستم آبیاری قطره ای دارای اجزای بسیاری است که یکی از مهمترین آنها نوار آبیاری یا همان تیپ است. تیپ می‌تواند جایگزین لوله آب رسان در سامانه سیراب کننده باشد. دیواره این عضو در مقایسه با لوله‌های قطره چکان دارای ضخامت کمتری است. این محصول دارای انواع مختلفی است اما دو نمونه تیپ بغل دوخت و تیپ پلاکدار از همه پرکاربردتر هستند. معیارهای مختلفی برای قیمت گذاری نوار آبیاری قطره ای وجود دارد که میزان تحمل فشار، جنس، و قطر از همه مهم‌تر هستند.
آبیاری قطره‌ای به روش نواری با تیپ
یکی از متداول‌ترین روش‌های آبیاری قطره‌ای استفاده از نوار یا تیپ است. این تکنیک معمولا برای گیاهان ردیفی مانند پنبه، آفتابگردان، پیاز، فلفل، گوجه فرنگی و سیب زمینی کاربرد دارد. در این حالت نوار آبیاری یا تیپ جایگزین لوله‌های آبرسان می‌شود. ضخامت این نوارها از لوله‌های مخصوص این سیستم کمتر است. همچنین جنس آن از سیلیکون بوده و بر خلاف لوله‌ها ساختاری نرم و منعطف دارد. این نوارها می‌توانند آب را با فشار کم به صورت مساوی در میان کلیه گیاهان یک مجموعه تقسیم کنند.
آبیاری قطره‌ای زیر سطحی
آبیاری زیر سطحی دارای انواع گوناگونی است که یکی از اصلی‌ترین آنها روش قطره‌ای است. در این حالت خطوط یا لوله‌های پخش کننده آب در عمق 40 یا 50 سانتی خاک دفن می‌شوند. کم یا زیاد بودن این مقدار به طور مستقیم به جنس خاک بستگی دارد. لوله‌های این سیستم دارای تعدادی قطره چکان است. این اجزا در فاصله‌های مناسب بر روی لوله تعبیه شده اند و شکل ظاهری شان مانند چند استوانه است. نصب این اجزا بسیار سریع و کم هزینه است. این لوله‌ها علاوه بر آبیاری قطره‌ای زیر سطحی، می‌توانند در آبیاری معمولی نیز نقش داشته باشند.
روش محاسبه آبیاری قطره‌ای
در آبیاری قطره‌ای تکنیک محاسبه از جزء به کل منتقل می‌شود. یعنی محاسبه باید از بخش‌های کوچک مانند گیاهان و قطره چکان‌ها آغاز شده و در نهایت به منبع آب برسد. برای شروع باید مقدار آب مورد نیاز گیاهتان را شناسایی کنید. پس از آن تعداد قطره چکان‌ها باید بر اساس میزان نفوذ پذیری خاک تعیین شود. یک ردیف کاشت را در نظر بگیرید. باید تعداد درختان و گیاهان آن شمرده شده و بر اساس آن تعدادی لوله و البته قطره چکان در آن منطقه تعبیه شود. در نهایت باید لوله‌هایی نصب شوند که نیمه اصلی هستند یعنی آب مورد نیاز لوله‌های فرعی را تامین می‌کنند.
هزینه خرید سیستم آبیاری قطره ای
اکثر تامین کنندگان و تولیدکنندگان سیستم های آبیاری قطره ای مشخصات و دستورالعمل های طراحی، نصب، بهره برداری و نگهداری را به صورت اختصاصی به مشتربان خود ارائه می دهند. این دستورات باید به دقت دنبال شوند. هزینه سیستم آبیاری قطره ای بسته به وسعت منطقه ای که باید آبیاری شود، نوع قطره چکان ها و لوله های اصلی و فرعی مورد استفاده متفاوت خواهد بود. با این حال، صرف نظر از اندازه منطقه ای که آبیاری می شود، هزینه جداگانه ای برای خریداری مواردی همچون شیر فلکه اصلی و فرعی، تنظیم کننده فشار و جلوگیری از جریان برگشتی باید در نظر گرفته شود.
اسید شویی در سیستم آبیاری قطره ای
همگی ما در طول زندگی روزمره خود متوجه جرم گرفتگی و رسوب گچ در محل‌های عبور آب منازل، باغ‌ها، ادارات، کارگاه‌ها و… شده‌ایم. باید بدانید که سیستم آبیاری قطره‌ای نیز از این قاعده مستثنی نیست. قطره‌چکان‌ها و لوله‌های انتقال آب در این سیستم مفید آبیاری متأسفانه پس از مدتی با گچ گرفتگی و رسوب دست و پنجه نرم می‌کنند. این گرفتگی‌ها مانع از عملکرد صحیح سیستم می‌شود و آب به کل زمین نمی‌رسد. برای حل این مشکل اسیدشویی بهترین راهکار است.
البته گاهی این گرفتگی ناشی از کوددهی‌های غیر اصولی است که باز هم با اسیدشویی از بین می‌رود. سعی کنید اسیدشویی را در فصلی انجام دهید که آب و هوا معتدل باشد. حتماً از شخصی متخصص در این زمینه کمک بگیرید، چراکه استفاده از این اسید خطرناک است. حتماً از وسائلی ایمنی مانند دستکش و ماسک استفاده کنید.
با استفاده از همان لوازم تزریق کود می‌توان تزریق اسید را هم به دستگاه آبیاری قطره‌ای انجام داد. سعی کنید تزریق اسید را یک ساعت پس از آغاز آبیاری شروع کنید و این پروسه را دو ساعت مانده به پایان آبیاری به پایان برسانید. دقت کنید که اسید با بخش‌های فلزی دستگاه برخورد نکند. پس از پایان اسیدشویی سیستم آبیاری را به طور کامل با آب شستشو دهید تا کاملاً از اسید پاک شود.
مدت زمان آبیاری قطره ای؟
مدت زمان آبیاری قطره‌ای به عوامل مختلفی بستگی دارد این پروسه می‌تواند به صورت متغیر باشد و از چند دقیقه تا چند ساعت تغییر کند. واضح است که هر گیاهی نیاز متفاوتی به آب دارد. گیاهانی که دارای سیستم ریشه عمیق‌تری هستند، ممکن است نیاز کمتری نسبت به گیاهان با سیستم ریشه سطحی به آب داشته باشند. نا گفته نماند در مراحل مختلف رشد گیاه، نیاز به آب ممکن است متفاوت باشد. به عنوان مثال، گیاهان در مرحله گلدهی ممکن است نیاز بیشتری به آب داشته باشند. دما، رطوبت و نور مستقیم نیز بر مدت زمان آبیاری تاثیرگذار هستند. مقدار آب لازم هر کدام از این محصولات طبیعی در فصل‌های گرم و سرد نیز متفاوت است.
خاک خشک‌تر و کم نفوذپذیر‌تر نیاز به آبیاری بیشتری نسبت به خاک خاکستری و خوب نفوذپذیر دارد. مدت زمان آبیاری قطره‌ای ممکن است توسط نوع و عملکرد سیستم آبیاری تعیین شود. به عنوان مثال، نوع فاصله گذاری‌ها، دبی آب، فشار آب و زمان فعالیت پمپ‌ها از جمله عواملی هستند که ممکن است مدت زمان آبیاری را تحت تاثیر قرار دهند. با توجه به این عوامل، تعیین مدت زمان آب‌رسانی برای گیاهان خود نیاز به مشاوره با کشاورزان متخصص یا متخصصان آبیاری دارد تا از این طریق به بهترین نتیجه برسید.
سوالات متداول
امروزه بیشتر از آبیاری قطره‌ای در مناطق بیابانی و کویری که بارش باران در آن زیاد اتفاق نمی‌افتد، منابع آبی محدود است و شرایط ایجاد آبیاری غرقابی وجود ندارد، استفاده می‌کنند.
استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای مزایای مختلفی دارد که از مهمترین آنها می‌توان به عملکرد بهتر، پیشگیری از حمله بیماری‌ها و آفات، صرفه جویی در مصرف آب، بهبود رشد گیاهان، کاهش نیاز به نیروی کار و قابل استفاده در زمین‌های ناهموار اشاره کرد.
در سیستم آبیاری قطره‌ای از اجزا و بخش‌های گوناگونی استفاده می‌شود که از اصلی‌ترین آنها می‌توانیم به خط لوله اصلی، خط لوله فرعی، فیلتراسیون، تنظیم کننده فشار، اتصالات، قطره چکان‌ها و درپوش‌های انتهایی اشاره کنیم.
به دلیل اینکه سیستم آبیاری قطره‌ای مانند لوله‌ها دچار جرم گرفتگی و رسوب گچ می‌شود در نتیجه می‌توان با اسید شویی تمام مواد خارجی موجود در آن را از بین برد و مجرای لوله‌ها را از هر ماده اضافه‌ای کاملاً پاک کرد.
هزینه این کار تحت تاثیر موارد مختلفی مانند وسعت منطقه‌ای، نوع قطره چکان‌ها و لوله‌ها و جنس شیر فلکه است
در حال حاضر آرایش دو طرفه به دلیل داشتن سیستم خاص و تعداد قطره چکان‌های بیشتر گزینه مناسبی برای درختان و گیاهانی است که ریشه‌های توسعه داده شده دارند، زیرا این گیاهان به آب بیشتری احتیاج دارند
استفاده از فیلترها در سیستم آبیاری قطره‌ای بسیار ضروری است زیرا سبب جذب مواد معدنی محلول در آب شده و اگر این کار به درستی انجام نشود باعث مسدود شدن قطره چکان‌ها در طولانی مدت می‌شود.
در حال حاضر متداول‌ترین سیستم آبیاری قطره‌ای را می‌توانیم آبیاری به روش نواری با تیپ معرفی کنیم که معمولاً برای گیاهان ردیفی استفاده می‌شود. در این روش از لوله‌هایی با جنس سیلیکون استفاده می‌کنند که نرم و روان بوده و به خوبی تمامی گیاهان مورد نظر را آبیاری می‌کند.
در آبیاری قطره‌ای باید از تکنیک محاسبه جزء به کل استفاده شود یعنی در ابتدا اقدام به محاسبه بخش‌های کوچک مثل قطره چکان‌ها و گیاهان کرده تا به منبع آب برسیم. این کار اهمیت زیادی داشته و باعث تامین آب مورد نیاز گیاهان و درختان به طور کامل می‌شود.
